Tην ανάγκη μέσα από τη μνήμη η Ευρώπη να συνειδητοποιήσει την ιστορία της και να βγάλει τα απαραίτητα διδάγματα, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις σημερινές προκλήσεις και να προχωρήσει στο μέλλον, επισήμαναν οι υπουργοί Εξωτερικών της Ελλάδας και της Γερμανίας, Νίκος Κοτζιάς και Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάγιερ, καθώς και η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου, με τις ομιλίες τους στα εγκαίνια της Έκθεσης με τίτλο «Διαιρεμένες Μνήμες 1940-1950», η οποία λειτουργεί στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη και αναφέρεται στην Ελλάδα της γερμανικής Κατοχής.
Οι δύο υπουργοί Εξωτερικών αναφέρθηκαν στους κινδύνους του εθνικισμού που απειλούν την Ευρώπη και την προοπτική των ελληνογερμανικών σχέσεων μέσα στο διεθνές περιβάλλον και στην εξόντωση των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
«Εμείς οι Γερμανοί γνωρίζουμε την πολιτική και ηθική ευθύνη μας για τις φρικαλεότητες στην Ελλάδα. Και γνωρίζουμε ότι τα ίχνη που άφησαν είναι βαθιά. Και αυτά τα ίχνη μπορούμε να τα βρούμε σε αυτό το Μουσείο ξανά», δήλωσε ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών και αναφέρθηκε στις απειλές που δέχεται σήμερα η Ευρώπη, λέγοντας: «Γιατί βλέπετε εδώ δύο υπουργούς Εξωτερικών στα εγκαίνια μιας ιστορικής έκθεσης; Δεν έχουν να κάνουν κάτι πιο επείγον, κάτι πιο επίκαιρο; Ναι φίλε Νίκο (σ.σ.: Απευθυνόμενος στον Νίκο Κοτζιά), υπάρχουν πιο επείγοντα θέματα κυρίως γα την ΕΕ. Η Ευρώπη απειλείται από αυξανόμενες φυγόκεντρες τάσεις στο εσωτερικό της και στο εξωτερικό της από συγκρούσεις στις γειτονικές της χώρες. Κι όπως συμβαίνει με έναν μεγεθυντικό φακό οι απειλές αυτές συγκεντρώνονται εδώ στη χώρα σας. Είτε πρόκειται για τη χρηματοπιστωτική κρίση, την προσφυγική κρίση, τις δύσκολες σχέσεις με την Τουρκία».
Μίλησε για τις «σκιές» που εμφανίστηκαν στις ελληνογερμανικές σχέσεις και σημείωσε: «Θυμίζω τις αντιπαραθέσεις στη χρηματοπιστωτική κρίση. Όταν γερμανικές εφημερίδες αποκαλούσαν τους Έλληνες τεμπέληδες ή όταν ελληνικές εφημερίδες τοποθετούσαν Γερμανούς πολιτικούς δίπλα σε ναζιστές. Τι μας λέει αυτό; Υπάρχει πολλή εκρηκτική ύλη στο παρελθόν. Και μόνο μια συνειδητή και σοβαρή ενασχόληση με το παρελθόν μπορεί να αφοπλίσει αυτή την εκρηκτική ύλη. Χρειάζεται πολύ κόπο. Χαίρομαι που οι διοργανωτές αυτής της Έκθεσης έκαναν αυτόν τον κόπο.
Έλληνες και Γερμανοί από κοινού σχεδίασαν και υλοποίησαν αυτή την Έκθεση. Με αυτό το έργο μνήμης, προσφέρετε μια μεγάλη υπηρεσία στις σχέσεις μας. Είμαι βέβαιος ότι Έλληνες και Γερμανοί συναντιούνται με διαφορετικό τρόπο όταν έχουν συνείδηση της κοινής ιστορίας τους».
Ο κ. Σταϊνμάγιερ άρχισε την ομιλία του με τους παρακάτω στίχους του Νίκου Εγγονόπουλου από ποίημα τού 1948:
Τούτη η εποχή
του εμφυλίου σπαραγμού
δεν είναι εποχή
για ποίηση
και άλλα παρόμοια
σαν πάει κάτι
να
γραφεί,
είναι
ως αν
να γράφονταν
από την άλλη μεριά
αγγελτηρίων θανάτου
γι αυτό και
τα ποιήματα μου
είν΄ τόσο πικραμένα
(και πότε- άλλωστε-δεν ήσαν;)
κι είναι
-προ πάντων-
και
τόσο
λίγα.
«Η μνήμη μπορεί να πονά. Αυτό το ξέρουμε εμείς οι Γερμανοί και είναι κάτι που νιώθεις και στην Ελλάδα και ειδικά εδώ στη Θεσσαλονίκη», συνέχισε και εξήγησε: «Ξεκίνησα με ένα ποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου γραμμένο το 1948. Μας κάνει να νιώσουμε πόσο δύσκολο είναι να βρεις τα λόγια γι αυτό που πέρασε. Δύσκολο να βρεις τα λόγια για τη μνήμη. Σήμερα εγκαινιάζουμε μια Έκθεση με τίτλο «Διαιρεμένες Μνήμες». Αυτή η Έκθεση προσπαθεί να κάνει αυτό που παλεύει και ο ποιητής μας. Αποκαλύπτει, δηλαδή, το παρελθόν. Εκεί ειδικά όπου δεν έχουμε καμιά μνήμη ή μόνο μια μνήμη θολή ή ακόμα και αντιφατικές μνήμες. Εκεί όπου βρίσκονται τα τυφλά σημεία μας. Εκεί φωτίζει το παρελθόν. Η Έκθεση αυτή παρουσιάζει τη σκοτεινή δεκαετία της ελληνικής ιστορίας μεταξύ 1940 και 1950. Δείχνει ποιες ιστορικές εικόνες επικαλύπτονται και ενίοτε ανταγωνίζονται και μεταξύ τους. Για μας τους Γερμανούς υπάρχει μια μνήμη αμετακίνητη στο επίκεντρο του βλέμματός μας και αυτή είναι τα χρόνια της Κατοχής στην Ελλάδα από τη γερμανική Βέρμαχτ.
Εμείς οι Γερμανοί κυρίες και κύριοι. Αυτό είναι κάτι που θέλω να σας το πω εδώ στη Θεσσαλονίκη ή να σας το βεβαιώσω.
Ειδικά εδώ σε αυτό τον χώρο βλέπετε μια σειρά από φωτογραφίες ασπρόμαυρες σε πλαίσιο από μαύρο χαρτόνι. Στις φωτογραφίες βλέπουμε παιδιά και όσο πιο προσεκτικά κοιτάξουμε τόσο πιο δύσκολο μας είναι να συνεχίσουμε να βλέπουμε. Βλέπουμε παιδιά που υποφέρουν, παιδιά που από αδυναμία δεν μπορούν καν να σταθούν στα πόδια τους, που πεθαίνουν από την πείνα. Οι φωτογραφίες είναι από τον μεγάλο λιμό στην Ελλάδα τα χρόνια της Κατοχής ειδικά το 1941 και 1942. Αυτές οι φωτογραφίες δίνουν στον τρόμο της πείνας ένα πρόσωπο. Φωτίζουν την ομίχλη της ανωνυμίας. Κι αυτό είναι εφικτό μόνο διότι τότε κάποιοι θαρραλέοι Έλληνες, πρώτη ανάμεσα τους η Βούλα Παπαϊωάννου, παρά την αυστηρή απαγόρευση των Γερμανών κατακτητών και παρά την έλλειψη υλικών, γιατί το τοπικό εργοστάσιο της Kodak είχε καταστραφεί, τεκμηρίωσαν τη θηριωδία με τη φωτογραφική τους μηχανή. Και όχι μόνον αυτό. Η Βούλα Παπαϊωάννου κατάφερε και έβγαλε τις φωτογραφίες από τη χώρα για να απευθύνει ένα μήνυμα συναγερμού σε όλο τον κόσμο. Μετά τον πόλεμο συγκέντρωσε τις φωτογραφίες της σε ένα άλμπουμ από μαύρο χαρτόνι το οποίο ονόμασε "Μαύρο Λεύκωμα" και το βλέπετε εδώ σήμερα».
Για το Ολοκαύτωμα των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης σημείωσε ότι δείχνει το μίσος και το μένος με το οποίο το ναζιστικό καθεστώς έδρασε στη Θεσσαλονίκη. Σήμερα τα μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας Θεσσαλονίκης είναι 1.200 κι αυτό δείχνει ότι υπάρχει ξανά μια πολύπλευρη εβραϊκή ζωή στην πόλη, είπε ο υπουργός.
Αναφέρθηκε στους Έλληνες που βρήκαν καταφύγιο στη Γερμανία στη διάρκεια της δικτατορίας στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στον φίλο του, τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών Νίκο Κοτζιά, υπενθυμίζοντας ότι έζησε και σπούδασε στην ίδια πόλη και στο ίδιο Πανεπιστήμιο στη Γερμανία».
Συνεργαζόμαστε πολύ καλά όχι γιατί συχνάζαμε στα ίδια φοιτητικά στέκια, αλλά γιατί και οι δυο μας, με τη σημερινή μας ιδιότητα, αναγνωρίζουμε ότι οι χώρες μας συνδέονται με μια τραγική ιστορία μεταξύ τους. Ειδικά γι αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει να δουλέψουμε για ένα κοινό μέλλον μεταξύ της Ελλάδας και της Γερμανίας. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε ξανά ποτέ στο μέλλον την αποξένωση των χωρών μας και την εχθρότητα ανάμεσά μας. Σε αυτούς τους καιρούς της κρίσης που τα κύματα φουσκώνουν εύχομαι για την Ευρώπη περισσότερα για το κοινό έργο της μνήμης. Μια Ευρώπη που η συνείδηση της ιστορικής μνήμης είναι στην πολιτική της κουλτούρα καλύτερα εξοπλισμένη για τις καταιγίδες της εποχής μας. Η Γερμανία πάλεψε πολύ μετά τον πόλεμο για να συνειδητοποιήσει την ιστορία της και την ενοχή της. Και ακόμη και τώρα πολλά κεφάλαια παραμένουν στο σκοτάδι», επισήμανε.
Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΟΤΖΙΑ
«Μια έκθεση για σκοτεινές στιγμές της ιστορίας, μπορεί να αποτελέσει μια φωτεινή ελπίδα για το μέλλον. Η έκθεση αφορά σκοτεινά ζητήματα, το γεγονός αυτής της έκθεσης είναι φωτεινό. Η παρουσία του φίλου μου, υπουργού Εξωτερικών της Γερμανίας και νεότερού μου συμφοιτητή, είναι δείγμα του πώς μπορούν οι ελληνογερμανικές σχέσεις να αναπτύσσονται δημιουργικά με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον», είπε στην αρχή της ομιλίας του ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς.
Κατά των σωβινισμών
«Θέλω να ευχαριστήσω όλους αυτούς που συνέβαλλαν για την πραγματοποίηση αυτής της έκθεσης και που αφορά αυτή την ιστορική κοινότητα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και τα εγκλήματα που έγιναν σε βάρος τους. Αυτή την κοινότητα, που ήταν κομμάτι μιας πλουραλιστικής πλούσιας σε πολιτισμό, σε εμπόριο, σε μόρφωση, σε γνώση, σε τέχνες πόλη, που οδεύει μέσα στους αιώνες», συνέχισε ο κ. Κοτζιάς και πρόσθεσε: «Συνηθίζω να λέω ότι η ιστορία δεν είναι φυλακή, δεν πρέπει να αφήνουμε να γίνει φυλακή. Η ιστορία δεν είναι φυλακή, η ιστορία πρέπει να είναι σχολείο. Από την ιστορία πρέπει να μαθαίνουμε πώς θα προχωρήσουμε στο μέλλον και όχι να αποτελεί εμπόδιο για να σκεφτούμε πέρα από το σήμερα. Ιστορία σημαίνει σεβασμό σε αυτό που έγινε και όχι ασέβεια στα γεγονότα. Ιστορία σημαίνει να μελετούμε τους παράγοντες που τη διαμόρφωσαν και όχι να ζούμε σε μυθοπλασίες, σε εθνικισμούς και σε σωβινισμούς».
Ειδικά για τη Θεσσαλονίκη τόνισε ότι «υπήρξε πάντα όχι μόνο μια πόλη πολυπολιτισμική, αλλά υπήρξε μια πόλη φωτεινή, που κράτησε και υπερασπίστηκε τις μνήμες της απέναντι στο Ολοκαύτωμα. Σε αυτή την πόλη έζησαν και ζουν άνθρωποι που γνώρισαν και τη Γερμανία από κοντά».
Ελληνογερμανικές σχέσεις
Αναφερόμενος στις σχέσεις της Ελλάδας με τη Γερμανία υπογράμμισε: «Όταν εμείς οι Έλληνες μιλάμε για τη Γερμανία, πρέπει με υπερηφάνεια αλλά και σεβασμό να θυμόμαστε, ότι οι μεγάλο ιδρυτές αυτού του λογοτεχνικού κράτους, οι μεγάλοι ποιητές της Γερμανίας σαν τον Σούλερ και τον Γκαίτε, ότι αυτοί θεμελίωσαν τον γερμανικό διαφωτισμό, που τόσο καλά διατύπωσε ο Καντ μέσα από έναν φιλελληνισμό, μέσα από την αναζήτηση της γερμανικής απελευθέρωσης, στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Δεν υπάρχει, όσο γνωρίζω, άλλο έθνος και κράτος που να θεμελίωσε τη σύγχρονη πραγματικότητά του, με περισσότερο φιλελληνικό πνεύμα από ό,τι η Γερμανία. Και αυτή είναι η μεγάλη αντίφαση. Αυτό το μεγάλο έθνος των μεγάλων πνευμάτων της μουσικής, της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας, αυτό το έθνος που θεμελιώθηκε πάνω σε ένα φιλελληνικό μίγμα και που ξαναγέννησε το ελληνικό πνεύμα και το κατέστησε πλούτο για όλη την Ευρώπη, έφτασε και σε σκοτεινές μέρες. Αυτές είναι οι αντιφάσεις.
Αλλά αν δούμε μόνο τη σκοτεινή πλευρά, θα χάσουμε το βάθος που συνδέει την Ελλάδα με τη Γερμανία, το ελληνικό πνεύμα τον ελληνικό διαφωτισμό, με το γερμανικό πνεύμα και το γερμανικό διαφωτισμό.
Εμείς οι Έλληνες έχουμε μια καλή συνήθεια: συγχωρούμε, κατανοούμε, αντιλαμβανόμαστε πως στην ιστορία μπορούν να γίνουν και σκοτεινές στιγμές. Αλλά δεν ξεχνάμε. Και δεν ξεχνάμε όχι μόνο τις σκοτεινές στιγμές, αλλά κύρια τις φωτεινές και νομίζω στην ιστορία που έρχεται, μπορεί να θυμούνται την ομιλία του υπουργού Εξωτερικών Σταϊνμάιερ στη Θεσσαλονίκη, για τον τρόπο που τοποθετήθηκε και αντιμετώπισε αυτές τις μνήμες.
Είναι μια ομιλία ενάντια στον εθνικισμό και ενάντια στον "αλυτρωτισμό", μια ομιλία που μας οδηγεί σε αυτό που θα κάνουμε στην Αθήνα στην έκθεση ενός κοινού πλάνου δράσης, φιλίας ανάμεσα στις δυο χώρες».
Η τέχνη λέει το ανείπωτο
«Η ιστορία και η αντιμετώπισή της από εμάς έχει ευθύνη. Όπως έχει ευθύνη και η τέχνη και αυτή η έκθεση εδώ συνδέει τέχνη και ιστορία με ευθύνη. Και η τέχνη, συνηθίζω να λέω, λέει το ανείπωτο, αυτό που δεν μπορεί η ψυχή μας να το εκφράσει με άλλο τρόπο. Πως μπορώ να πω τη σκοτεινή εικόνα που μας γεννάει αυτή η φωτογραφία; Πώς να την περιγράψω; Και πώς να μιλήσω για το φως που έχει αυτή η έκθεση μέσα στο σκοτάδι αυτών των φωτογραφιών;», αναρωτήθηκε ο κ. Κοτζιάς και συμπλήρωσε: «Η τέχνη μάς λέει το ανείπωτο. Μας μιλάει για τον θάνατο, μας μιλάει όμως και για τη ζωή. Μας μιλάει γι' αυτό που μας καταπιέζει και μας στενοχωρεί, μας μιλάει όμως και για την ελπίδα. Η τέχνη είναι ο άνθρωπος. Είναι ο άνθρωπος που είτε
παρακολουθεί το έξω ανθρώπινο, τη φύση, είτε είναι ο ίδιος σε ένα αυτοστοχασμό.
Η τέχνη είναι πίκρα- λύπη, αλλά και χαρά, είναι κλάμα, είναι όμως και χαμόγελο. Και νομίζω όταν κοιτάξει κανείς αυτές τις φωτογραφίες, θα νιώθει πίκρα και κλάμα. Ακούγοντας όμως την ομιλία του υπουργού Εξωτερικών της Γερμανίας και βγαίνοντας μετά από όλα όσα θα έχει δει και θα έχει ακούσει, θα έχει ένα χαμόγελο ότι και στις πιο σκληρές στιγμές της ιστορίας της ανθρωπότητας, υπάρχει μια απάντηση: ειρήνη- κατανόηση- αξιοποίηση του πολιτισμού.
Και αν κάτι μας πικραίνει, είναι ότι αυτή η σπουδαία κοινότητα η εβραϊκή της Θεσσαλονίκης, δέχτηκε τέτοιου είδους χτυπήματα στη διάρκεια της κατοχής, ότι αυτοί οι σπουδαίοι άνθρωποι συχνά ένιωσαν πάνω τους την εχθρότητα του αντισημιτισμού που είναι η αρχή κάθε είδους ξενοφοβίας, ρατσισμού και πικρού αισθήματος.
Εμείς πιστεύουμε σε όλες τις κοινότητες, σε όλα τα θρησκεύματα, σε όλες τις πολιτιστικές αντιλήψεις σε αυτό τον τόπο. Και το πιστεύουμε γιατί είμαστε βαθιά Ευρωπαίοι, δεν ξεχνάμε ποτέ ότι πρώτη φορά που ακούστηκε η λέξη «Ευρώπη», είναι στον αρχαίο ελληνικό μύθο, έστω κι αν ήταν μια απαγωγή από τον Δία, της τότε πιο όμορφης γυναίκας του κόσμου, που πάντα συνηθίζω να σημειώνω ότι ήταν Ευρωπαία, ήταν Αφρικανή. Ευχαριστώ όσους συνέβαλαν σε αυτή την έκθεση. Ευχαριστώ τον φίλο και εξαιρετικό υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας, που ήρθε μέχρι εδώ να μας δώσει τα δικά του φώτα, τη δική του αντίληψη και να αποδείξει το πόσο μπορεί η Ελλάδα και η Γερμανία, οι Έλληνες πολιτικοί και οι Γερμανοί, οι Έλληνες διανοούμενοι οι καλλιτέχνες, οι απλοί άνθρωποι της εργασίας να είναι φίλοι και να συνεργάζονται για μια Ευρώπη με ένα δημοκρατικό μέλλον».
Η ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΛΥΔΙΑ ΚΟΝΙΟΡΔΟΥ
«Αυτή η Έκθεση είναι αποτέλεσμα συνεργασίας και είναι από μόνη της ένα σύμβολο.
Βλέποντας αυτά τα πρόσωπα από αυτά τα πλάσματα που κάποτε υπήρχαν, ήταν ζωντανά, είχαν να πουν το καθένα τη δική τους ιστορία, αισθάνομαι ότι αυτό που μας ψιθυρίζουν σήμερα δεν είναι μίσος, δεν είναι διαχωρισμός, είναι "ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ". Είναι η ανάγκη να υπερβούμε αυτό το μίσος, να το ξεπεράσουμε να ρίξουμε φως συνεργασίας, κατανόησης, γνωριμίας και αλληλεγγύης», τόνισε στον χαιρετισμό της η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου.
Ανοίγοντας την τελετή των εγκαινίων η πρόεδρος του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Ξανθίππη Σκαρπιά- Χόιπελ κάλεσε τον υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας όχι μόνο να τη δει την Έκθεση, αλλά να τη «διαβάσει» κιόλας.
Το «Μαύρο Λεύκωμα» της Βούλας Παπαϊωάννου περιλαμβάνει 83 φωτογραφίες με πορτρέτα αποσκελετωμένων παιδιών και ενηλίκων. Με την κάλυψη της ελβετικής Επιτροπής, που είχε φτάσει στην Αθήνα του 1940, εκ μέρους του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού για να ελέγξει τις συνθήκες διαβίωσης του ελληνικού πληθυσμού, η Βούλα Παπαϊωάννου επισκέφθηκε νοσοκομεία και φωτογράφισε λιμοκτονούντες και σκελετωμένα παιδιά. Στην πρώτη σελίδα του «Μαύρου Λευκώματος» υπάρχουν οι στίχοι του Ευριπίδη: Τι με χρη σιγάν; Τι δε μη σιγάν; Τι δε θρηνήσαι;
Μετά τη λήξη των εγκαινίων ο κ. Σταϊνμάγιερ ξεναγήθηκε για αρκετή ώρα και ενημερώθηκε για τα εκθέματα στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Στην τελετή εγκαινίων παραβρέθηκαν ο αναπληρωτής υπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος Σωκράτης Φάμελλος, οι υφυπουργοί Εξωτερικών Γιάννης Αμανατίδης, Παιδείας Κώστας Ζουράρις, Μακεδονίας-Θράκης Μαρία Κόλλια-Τσαρουχά, ο βουλευτής της ΝΔ Κώστας Καραγκούνης, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης, ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Ντέϊβιντ Σαλτιέλ, ο πρέσβης και η πρόξενος της Γερμανίας κ.α.
Οι δύο υπουργοί Εξωτερικών αναφέρθηκαν στους κινδύνους του εθνικισμού που απειλούν την Ευρώπη και την προοπτική των ελληνογερμανικών σχέσεων μέσα στο διεθνές περιβάλλον και στην εξόντωση των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
«Εμείς οι Γερμανοί γνωρίζουμε την πολιτική και ηθική ευθύνη μας για τις φρικαλεότητες στην Ελλάδα. Και γνωρίζουμε ότι τα ίχνη που άφησαν είναι βαθιά. Και αυτά τα ίχνη μπορούμε να τα βρούμε σε αυτό το Μουσείο ξανά», δήλωσε ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών και αναφέρθηκε στις απειλές που δέχεται σήμερα η Ευρώπη, λέγοντας: «Γιατί βλέπετε εδώ δύο υπουργούς Εξωτερικών στα εγκαίνια μιας ιστορικής έκθεσης; Δεν έχουν να κάνουν κάτι πιο επείγον, κάτι πιο επίκαιρο; Ναι φίλε Νίκο (σ.σ.: Απευθυνόμενος στον Νίκο Κοτζιά), υπάρχουν πιο επείγοντα θέματα κυρίως γα την ΕΕ. Η Ευρώπη απειλείται από αυξανόμενες φυγόκεντρες τάσεις στο εσωτερικό της και στο εξωτερικό της από συγκρούσεις στις γειτονικές της χώρες. Κι όπως συμβαίνει με έναν μεγεθυντικό φακό οι απειλές αυτές συγκεντρώνονται εδώ στη χώρα σας. Είτε πρόκειται για τη χρηματοπιστωτική κρίση, την προσφυγική κρίση, τις δύσκολες σχέσεις με την Τουρκία».
Μίλησε για τις «σκιές» που εμφανίστηκαν στις ελληνογερμανικές σχέσεις και σημείωσε: «Θυμίζω τις αντιπαραθέσεις στη χρηματοπιστωτική κρίση. Όταν γερμανικές εφημερίδες αποκαλούσαν τους Έλληνες τεμπέληδες ή όταν ελληνικές εφημερίδες τοποθετούσαν Γερμανούς πολιτικούς δίπλα σε ναζιστές. Τι μας λέει αυτό; Υπάρχει πολλή εκρηκτική ύλη στο παρελθόν. Και μόνο μια συνειδητή και σοβαρή ενασχόληση με το παρελθόν μπορεί να αφοπλίσει αυτή την εκρηκτική ύλη. Χρειάζεται πολύ κόπο. Χαίρομαι που οι διοργανωτές αυτής της Έκθεσης έκαναν αυτόν τον κόπο.
Έλληνες και Γερμανοί από κοινού σχεδίασαν και υλοποίησαν αυτή την Έκθεση. Με αυτό το έργο μνήμης, προσφέρετε μια μεγάλη υπηρεσία στις σχέσεις μας. Είμαι βέβαιος ότι Έλληνες και Γερμανοί συναντιούνται με διαφορετικό τρόπο όταν έχουν συνείδηση της κοινής ιστορίας τους».
Ο κ. Σταϊνμάγιερ άρχισε την ομιλία του με τους παρακάτω στίχους του Νίκου Εγγονόπουλου από ποίημα τού 1948:
Τούτη η εποχή
του εμφυλίου σπαραγμού
δεν είναι εποχή
για ποίηση
και άλλα παρόμοια
σαν πάει κάτι
να
γραφεί,
είναι
ως αν
να γράφονταν
από την άλλη μεριά
αγγελτηρίων θανάτου
γι αυτό και
τα ποιήματα μου
είν΄ τόσο πικραμένα
(και πότε- άλλωστε-δεν ήσαν;)
κι είναι
-προ πάντων-
και
τόσο
λίγα.
«Η μνήμη μπορεί να πονά. Αυτό το ξέρουμε εμείς οι Γερμανοί και είναι κάτι που νιώθεις και στην Ελλάδα και ειδικά εδώ στη Θεσσαλονίκη», συνέχισε και εξήγησε: «Ξεκίνησα με ένα ποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου γραμμένο το 1948. Μας κάνει να νιώσουμε πόσο δύσκολο είναι να βρεις τα λόγια γι αυτό που πέρασε. Δύσκολο να βρεις τα λόγια για τη μνήμη. Σήμερα εγκαινιάζουμε μια Έκθεση με τίτλο «Διαιρεμένες Μνήμες». Αυτή η Έκθεση προσπαθεί να κάνει αυτό που παλεύει και ο ποιητής μας. Αποκαλύπτει, δηλαδή, το παρελθόν. Εκεί ειδικά όπου δεν έχουμε καμιά μνήμη ή μόνο μια μνήμη θολή ή ακόμα και αντιφατικές μνήμες. Εκεί όπου βρίσκονται τα τυφλά σημεία μας. Εκεί φωτίζει το παρελθόν. Η Έκθεση αυτή παρουσιάζει τη σκοτεινή δεκαετία της ελληνικής ιστορίας μεταξύ 1940 και 1950. Δείχνει ποιες ιστορικές εικόνες επικαλύπτονται και ενίοτε ανταγωνίζονται και μεταξύ τους. Για μας τους Γερμανούς υπάρχει μια μνήμη αμετακίνητη στο επίκεντρο του βλέμματός μας και αυτή είναι τα χρόνια της Κατοχής στην Ελλάδα από τη γερμανική Βέρμαχτ.
Εμείς οι Γερμανοί κυρίες και κύριοι. Αυτό είναι κάτι που θέλω να σας το πω εδώ στη Θεσσαλονίκη ή να σας το βεβαιώσω.
Ειδικά εδώ σε αυτό τον χώρο βλέπετε μια σειρά από φωτογραφίες ασπρόμαυρες σε πλαίσιο από μαύρο χαρτόνι. Στις φωτογραφίες βλέπουμε παιδιά και όσο πιο προσεκτικά κοιτάξουμε τόσο πιο δύσκολο μας είναι να συνεχίσουμε να βλέπουμε. Βλέπουμε παιδιά που υποφέρουν, παιδιά που από αδυναμία δεν μπορούν καν να σταθούν στα πόδια τους, που πεθαίνουν από την πείνα. Οι φωτογραφίες είναι από τον μεγάλο λιμό στην Ελλάδα τα χρόνια της Κατοχής ειδικά το 1941 και 1942. Αυτές οι φωτογραφίες δίνουν στον τρόμο της πείνας ένα πρόσωπο. Φωτίζουν την ομίχλη της ανωνυμίας. Κι αυτό είναι εφικτό μόνο διότι τότε κάποιοι θαρραλέοι Έλληνες, πρώτη ανάμεσα τους η Βούλα Παπαϊωάννου, παρά την αυστηρή απαγόρευση των Γερμανών κατακτητών και παρά την έλλειψη υλικών, γιατί το τοπικό εργοστάσιο της Kodak είχε καταστραφεί, τεκμηρίωσαν τη θηριωδία με τη φωτογραφική τους μηχανή. Και όχι μόνον αυτό. Η Βούλα Παπαϊωάννου κατάφερε και έβγαλε τις φωτογραφίες από τη χώρα για να απευθύνει ένα μήνυμα συναγερμού σε όλο τον κόσμο. Μετά τον πόλεμο συγκέντρωσε τις φωτογραφίες της σε ένα άλμπουμ από μαύρο χαρτόνι το οποίο ονόμασε "Μαύρο Λεύκωμα" και το βλέπετε εδώ σήμερα».
Για το Ολοκαύτωμα των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης σημείωσε ότι δείχνει το μίσος και το μένος με το οποίο το ναζιστικό καθεστώς έδρασε στη Θεσσαλονίκη. Σήμερα τα μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας Θεσσαλονίκης είναι 1.200 κι αυτό δείχνει ότι υπάρχει ξανά μια πολύπλευρη εβραϊκή ζωή στην πόλη, είπε ο υπουργός.
Αναφέρθηκε στους Έλληνες που βρήκαν καταφύγιο στη Γερμανία στη διάρκεια της δικτατορίας στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στον φίλο του, τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών Νίκο Κοτζιά, υπενθυμίζοντας ότι έζησε και σπούδασε στην ίδια πόλη και στο ίδιο Πανεπιστήμιο στη Γερμανία».
Συνεργαζόμαστε πολύ καλά όχι γιατί συχνάζαμε στα ίδια φοιτητικά στέκια, αλλά γιατί και οι δυο μας, με τη σημερινή μας ιδιότητα, αναγνωρίζουμε ότι οι χώρες μας συνδέονται με μια τραγική ιστορία μεταξύ τους. Ειδικά γι αυτόν ακριβώς τον λόγο πρέπει να δουλέψουμε για ένα κοινό μέλλον μεταξύ της Ελλάδας και της Γερμανίας. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε ξανά ποτέ στο μέλλον την αποξένωση των χωρών μας και την εχθρότητα ανάμεσά μας. Σε αυτούς τους καιρούς της κρίσης που τα κύματα φουσκώνουν εύχομαι για την Ευρώπη περισσότερα για το κοινό έργο της μνήμης. Μια Ευρώπη που η συνείδηση της ιστορικής μνήμης είναι στην πολιτική της κουλτούρα καλύτερα εξοπλισμένη για τις καταιγίδες της εποχής μας. Η Γερμανία πάλεψε πολύ μετά τον πόλεμο για να συνειδητοποιήσει την ιστορία της και την ενοχή της. Και ακόμη και τώρα πολλά κεφάλαια παραμένουν στο σκοτάδι», επισήμανε.
Η ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΟΤΖΙΑ
«Μια έκθεση για σκοτεινές στιγμές της ιστορίας, μπορεί να αποτελέσει μια φωτεινή ελπίδα για το μέλλον. Η έκθεση αφορά σκοτεινά ζητήματα, το γεγονός αυτής της έκθεσης είναι φωτεινό. Η παρουσία του φίλου μου, υπουργού Εξωτερικών της Γερμανίας και νεότερού μου συμφοιτητή, είναι δείγμα του πώς μπορούν οι ελληνογερμανικές σχέσεις να αναπτύσσονται δημιουργικά με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον», είπε στην αρχή της ομιλίας του ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς.
Κατά των σωβινισμών
«Θέλω να ευχαριστήσω όλους αυτούς που συνέβαλλαν για την πραγματοποίηση αυτής της έκθεσης και που αφορά αυτή την ιστορική κοινότητα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης και τα εγκλήματα που έγιναν σε βάρος τους. Αυτή την κοινότητα, που ήταν κομμάτι μιας πλουραλιστικής πλούσιας σε πολιτισμό, σε εμπόριο, σε μόρφωση, σε γνώση, σε τέχνες πόλη, που οδεύει μέσα στους αιώνες», συνέχισε ο κ. Κοτζιάς και πρόσθεσε: «Συνηθίζω να λέω ότι η ιστορία δεν είναι φυλακή, δεν πρέπει να αφήνουμε να γίνει φυλακή. Η ιστορία δεν είναι φυλακή, η ιστορία πρέπει να είναι σχολείο. Από την ιστορία πρέπει να μαθαίνουμε πώς θα προχωρήσουμε στο μέλλον και όχι να αποτελεί εμπόδιο για να σκεφτούμε πέρα από το σήμερα. Ιστορία σημαίνει σεβασμό σε αυτό που έγινε και όχι ασέβεια στα γεγονότα. Ιστορία σημαίνει να μελετούμε τους παράγοντες που τη διαμόρφωσαν και όχι να ζούμε σε μυθοπλασίες, σε εθνικισμούς και σε σωβινισμούς».
Ειδικά για τη Θεσσαλονίκη τόνισε ότι «υπήρξε πάντα όχι μόνο μια πόλη πολυπολιτισμική, αλλά υπήρξε μια πόλη φωτεινή, που κράτησε και υπερασπίστηκε τις μνήμες της απέναντι στο Ολοκαύτωμα. Σε αυτή την πόλη έζησαν και ζουν άνθρωποι που γνώρισαν και τη Γερμανία από κοντά».
Ελληνογερμανικές σχέσεις
Αναφερόμενος στις σχέσεις της Ελλάδας με τη Γερμανία υπογράμμισε: «Όταν εμείς οι Έλληνες μιλάμε για τη Γερμανία, πρέπει με υπερηφάνεια αλλά και σεβασμό να θυμόμαστε, ότι οι μεγάλο ιδρυτές αυτού του λογοτεχνικού κράτους, οι μεγάλοι ποιητές της Γερμανίας σαν τον Σούλερ και τον Γκαίτε, ότι αυτοί θεμελίωσαν τον γερμανικό διαφωτισμό, που τόσο καλά διατύπωσε ο Καντ μέσα από έναν φιλελληνισμό, μέσα από την αναζήτηση της γερμανικής απελευθέρωσης, στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Δεν υπάρχει, όσο γνωρίζω, άλλο έθνος και κράτος που να θεμελίωσε τη σύγχρονη πραγματικότητά του, με περισσότερο φιλελληνικό πνεύμα από ό,τι η Γερμανία. Και αυτή είναι η μεγάλη αντίφαση. Αυτό το μεγάλο έθνος των μεγάλων πνευμάτων της μουσικής, της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας, αυτό το έθνος που θεμελιώθηκε πάνω σε ένα φιλελληνικό μίγμα και που ξαναγέννησε το ελληνικό πνεύμα και το κατέστησε πλούτο για όλη την Ευρώπη, έφτασε και σε σκοτεινές μέρες. Αυτές είναι οι αντιφάσεις.
Αλλά αν δούμε μόνο τη σκοτεινή πλευρά, θα χάσουμε το βάθος που συνδέει την Ελλάδα με τη Γερμανία, το ελληνικό πνεύμα τον ελληνικό διαφωτισμό, με το γερμανικό πνεύμα και το γερμανικό διαφωτισμό.
Εμείς οι Έλληνες έχουμε μια καλή συνήθεια: συγχωρούμε, κατανοούμε, αντιλαμβανόμαστε πως στην ιστορία μπορούν να γίνουν και σκοτεινές στιγμές. Αλλά δεν ξεχνάμε. Και δεν ξεχνάμε όχι μόνο τις σκοτεινές στιγμές, αλλά κύρια τις φωτεινές και νομίζω στην ιστορία που έρχεται, μπορεί να θυμούνται την ομιλία του υπουργού Εξωτερικών Σταϊνμάιερ στη Θεσσαλονίκη, για τον τρόπο που τοποθετήθηκε και αντιμετώπισε αυτές τις μνήμες.
Είναι μια ομιλία ενάντια στον εθνικισμό και ενάντια στον "αλυτρωτισμό", μια ομιλία που μας οδηγεί σε αυτό που θα κάνουμε στην Αθήνα στην έκθεση ενός κοινού πλάνου δράσης, φιλίας ανάμεσα στις δυο χώρες».
Η τέχνη λέει το ανείπωτο
«Η ιστορία και η αντιμετώπισή της από εμάς έχει ευθύνη. Όπως έχει ευθύνη και η τέχνη και αυτή η έκθεση εδώ συνδέει τέχνη και ιστορία με ευθύνη. Και η τέχνη, συνηθίζω να λέω, λέει το ανείπωτο, αυτό που δεν μπορεί η ψυχή μας να το εκφράσει με άλλο τρόπο. Πως μπορώ να πω τη σκοτεινή εικόνα που μας γεννάει αυτή η φωτογραφία; Πώς να την περιγράψω; Και πώς να μιλήσω για το φως που έχει αυτή η έκθεση μέσα στο σκοτάδι αυτών των φωτογραφιών;», αναρωτήθηκε ο κ. Κοτζιάς και συμπλήρωσε: «Η τέχνη μάς λέει το ανείπωτο. Μας μιλάει για τον θάνατο, μας μιλάει όμως και για τη ζωή. Μας μιλάει γι' αυτό που μας καταπιέζει και μας στενοχωρεί, μας μιλάει όμως και για την ελπίδα. Η τέχνη είναι ο άνθρωπος. Είναι ο άνθρωπος που είτε
παρακολουθεί το έξω ανθρώπινο, τη φύση, είτε είναι ο ίδιος σε ένα αυτοστοχασμό.
Η τέχνη είναι πίκρα- λύπη, αλλά και χαρά, είναι κλάμα, είναι όμως και χαμόγελο. Και νομίζω όταν κοιτάξει κανείς αυτές τις φωτογραφίες, θα νιώθει πίκρα και κλάμα. Ακούγοντας όμως την ομιλία του υπουργού Εξωτερικών της Γερμανίας και βγαίνοντας μετά από όλα όσα θα έχει δει και θα έχει ακούσει, θα έχει ένα χαμόγελο ότι και στις πιο σκληρές στιγμές της ιστορίας της ανθρωπότητας, υπάρχει μια απάντηση: ειρήνη- κατανόηση- αξιοποίηση του πολιτισμού.
Και αν κάτι μας πικραίνει, είναι ότι αυτή η σπουδαία κοινότητα η εβραϊκή της Θεσσαλονίκης, δέχτηκε τέτοιου είδους χτυπήματα στη διάρκεια της κατοχής, ότι αυτοί οι σπουδαίοι άνθρωποι συχνά ένιωσαν πάνω τους την εχθρότητα του αντισημιτισμού που είναι η αρχή κάθε είδους ξενοφοβίας, ρατσισμού και πικρού αισθήματος.
Εμείς πιστεύουμε σε όλες τις κοινότητες, σε όλα τα θρησκεύματα, σε όλες τις πολιτιστικές αντιλήψεις σε αυτό τον τόπο. Και το πιστεύουμε γιατί είμαστε βαθιά Ευρωπαίοι, δεν ξεχνάμε ποτέ ότι πρώτη φορά που ακούστηκε η λέξη «Ευρώπη», είναι στον αρχαίο ελληνικό μύθο, έστω κι αν ήταν μια απαγωγή από τον Δία, της τότε πιο όμορφης γυναίκας του κόσμου, που πάντα συνηθίζω να σημειώνω ότι ήταν Ευρωπαία, ήταν Αφρικανή. Ευχαριστώ όσους συνέβαλαν σε αυτή την έκθεση. Ευχαριστώ τον φίλο και εξαιρετικό υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας, που ήρθε μέχρι εδώ να μας δώσει τα δικά του φώτα, τη δική του αντίληψη και να αποδείξει το πόσο μπορεί η Ελλάδα και η Γερμανία, οι Έλληνες πολιτικοί και οι Γερμανοί, οι Έλληνες διανοούμενοι οι καλλιτέχνες, οι απλοί άνθρωποι της εργασίας να είναι φίλοι και να συνεργάζονται για μια Ευρώπη με ένα δημοκρατικό μέλλον».
Η ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΛΥΔΙΑ ΚΟΝΙΟΡΔΟΥ
«Αυτή η Έκθεση είναι αποτέλεσμα συνεργασίας και είναι από μόνη της ένα σύμβολο.
Βλέποντας αυτά τα πρόσωπα από αυτά τα πλάσματα που κάποτε υπήρχαν, ήταν ζωντανά, είχαν να πουν το καθένα τη δική τους ιστορία, αισθάνομαι ότι αυτό που μας ψιθυρίζουν σήμερα δεν είναι μίσος, δεν είναι διαχωρισμός, είναι "ΠΟΤΕ ΞΑΝΑ". Είναι η ανάγκη να υπερβούμε αυτό το μίσος, να το ξεπεράσουμε να ρίξουμε φως συνεργασίας, κατανόησης, γνωριμίας και αλληλεγγύης», τόνισε στον χαιρετισμό της η υπουργός Πολιτισμού Λυδία Κονιόρδου.
Ανοίγοντας την τελετή των εγκαινίων η πρόεδρος του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Ξανθίππη Σκαρπιά- Χόιπελ κάλεσε τον υπουργό Εξωτερικών της Γερμανίας όχι μόνο να τη δει την Έκθεση, αλλά να τη «διαβάσει» κιόλας.
Το «Μαύρο Λεύκωμα» της Βούλας Παπαϊωάννου περιλαμβάνει 83 φωτογραφίες με πορτρέτα αποσκελετωμένων παιδιών και ενηλίκων. Με την κάλυψη της ελβετικής Επιτροπής, που είχε φτάσει στην Αθήνα του 1940, εκ μέρους του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού για να ελέγξει τις συνθήκες διαβίωσης του ελληνικού πληθυσμού, η Βούλα Παπαϊωάννου επισκέφθηκε νοσοκομεία και φωτογράφισε λιμοκτονούντες και σκελετωμένα παιδιά. Στην πρώτη σελίδα του «Μαύρου Λευκώματος» υπάρχουν οι στίχοι του Ευριπίδη: Τι με χρη σιγάν; Τι δε μη σιγάν; Τι δε θρηνήσαι;
Μετά τη λήξη των εγκαινίων ο κ. Σταϊνμάγιερ ξεναγήθηκε για αρκετή ώρα και ενημερώθηκε για τα εκθέματα στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Στην τελετή εγκαινίων παραβρέθηκαν ο αναπληρωτής υπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος Σωκράτης Φάμελλος, οι υφυπουργοί Εξωτερικών Γιάννης Αμανατίδης, Παιδείας Κώστας Ζουράρις, Μακεδονίας-Θράκης Μαρία Κόλλια-Τσαρουχά, ο βουλευτής της ΝΔ Κώστας Καραγκούνης, ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης, ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας Ντέϊβιντ Σαλτιέλ, ο πρέσβης και η πρόξενος της Γερμανίας κ.α.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια: